Hier vind je informatie over heden en verleden van de homohoreca in de stad Utrecht:

Cafés: Bodytalk · Kalff

Dansfeesten: BOLD · Cruise Control · enSuite · PANN · Queer in Wonderland · RUBBER

Evenementen: Midzomergracht · Utrecht Pride

Festival: PANNDORA

Meer: Geschiedenis · Links

In 1986, 1998 en 2013 werd de Roze Zaterdag in Utrecht gehouden.

van de homohoreca in Utrecht


De stad Utrecht kende begin 18e eeuw al zeker drie zogeheten lolhuizen: herbergen waar homoseksuele mannen (destijds "sodomieten" genoemd) voor al dan niet seksuele ontmoetingen bijeen kwamen. Zo was er herberg De Levendige Dood aan de noordzijde van de Korte Elisabethstraat en Kasteel van Vredenburg, gelegen ergens achter het huidige stadhuis.

Voorts was er de herberg van Hendrick Coopman vlak buiten de Tolsteegpoort, die eveneens beschikte over een "apart Camertie voor manvolck" waar "slappe dingen styf gemaakt" werden. Coopman werd in het kader van de Utrechtse sodomieprocessen op 5 juni 1731 veroordeeld tot levenslange verbanning uit de stad.

Op 17 februari 1798 werden opnieuw zeven mannen wegens sodomie veroordeeld tot straffen uiteenlopend van 20 jaar tot levenslang tuchthuis. In 1811 werd de strafbaarheid van sodomie opgeheven. Of homomannen nadien nog in specifieke herbergen of cafés samenkwamen is vooralsnog niet bekend.




De sociëteiten van het COC

Vlak na de Tweede Wereldoorlog was er vermoedelijk al wel weer een zekere homoseksuele subcultuur in de stad, aangezien al op 18 januari 1950 de Utrechtse afdeling van het COC werd opgericht, die op 30 december van dat jaar een sociëteit opende in de werfkelder van schrijfster Ina Boudier-Bakker aan de Oudegracht 333.

Die ruimte, waar soms ook illegaal gedanst werd, sloot echter na twee jaar al weer. Nadien kwamen COC-leden op telkens wisselende locaties bijeen, totdat op 12 december 1964 een nieuw onderkomen geopend werd in de werfkelder van de woning van COC-voorzitter Jacques Drabbe aan de Nieuwegracht 28. Toen dit te krap werd, kocht het COC in 1977 een pand aan de Oudegracht 221, dat op 31 maart 1979 door burgemeester Vonhoff geopend werd.

Op het nieuwe adres beschikte het COC voor het eerst over een bovengrondse locatie die openlijk toegankelijk was en in de werfkelder een bar en een kleine dansvloer had. In de jaren negentig kwam COC Utrecht echter in financiële problemen waardoor het pand aan de Oudegracht 221 in 2007 verkocht moest worden. Sindsdien worden de activiteiten op wisselende locaties voortgezet.




Commerciële homobars

De eerste commerciële homobar van de stad Utrecht opende eind jaren vijftig in de Donkerstraat. Daarbij was het kennelijk een voorwaarde om gedoogd te worden dat de eigenaren een sleutel aan de zedenpolitie gaven "om af en toe een kijkje te nemen". Daarnaast ontmoetten homo's elkaar destijds waarschijnlijk ook in het café van Arie Vermeulen in de buurt van de Predikherenstraat.

Vanaf midden jaren zestig kwamen er meerdere "nichtenkitten" die nog een besloten karakter hadden, met geblindeerde ramen en een portier bij de deur. De bekendste waren een bar in de omgeving van de melkfabriek bij het Visschersplein, alsmede La Vie en Rose (ook wel Club 234) aan de Oudegracht 234, Paddy's Bar aan de Oudegracht 47 en De Pauw aan de Oudegracht 64.

Op het laatstgenoemde adres opende Feibe Zweers in 1987 de nog steeds bestaande homokroeg Bodytalk, met in de werfkelder aanvankelijk een darkroom, die later plaatsmaakte voor een dansgelegenheid onder de naam U-Bar. In 2013 werd Bodytalk verkozen tot Beste Gay Café in de landelijke Homohoreca Verkiezing van GaySite.nl.




Jaren zeventig en tachtig

Sinds begin jaren zeventig zat aan de Hamburgerstraat 17 de Sobrinobar, die rond 1987 werd opgevolgd door Bert's Bar en Rawhide. Andere homozaken uit de jaren tachtig waren In de Gouwe Gheijt aan de Oudegracht 196, alsmede de Hudson Bar aan de Bemuurde Weerd 40 OZ, waar in de jaren negentig nachtcafé De Groene Sluis kwam.

Voor lesbische vrouwen opende in 1975 aan de Oudegracht 261 het vrouwencafé De Heksenketel met daarbij de boekhandel De Heksenkelder. Deze winkel verhuisde in 1984 naar de Telingstraat 13 en werd omgedoopt tot Savannah Bay, die nog steeds bestaat. Medio jaren negentig was ook grand café Navratilova in de Nobelstraat populair bij vrouwen.




Roze Wolk en Wolkenkrabber

Aan de Oudegracht 39 bevond zich medio jaren zeventig homobar-dancing Adonis van zanger Don Mercedes. In een vlak daarnaast gelegen werfkelder opende Jan Scheepstra op 4 april 1982 de eerste en uiteindelijk ook enige homodisco van de stad: De Roze Wolk.

Schuin boven De Roze Wolk, aan de Oudegracht 47 volgde in 1984 een bijbehorend open en trendy homocafé onder de naam De Wolkenkrabber. In 1997 stond Jan Scheepstra ook aan de wieg van het homoculturele festival Midzomergracht dat t/m 2019 jaarlijks georganiseerd zou worden.

De Roze Wolk en de Wolkenkrabber sloten per 1 januari 2006; het café werd in 2007 opgevolgd door homobar Chueca en in 2011 door gaycafé Kalff. Als uitbater van de laatstgenoemde zaak nam Robbert Kalff in 2017 het initiatief voor de Utrecht Canal Pride, als niet-commercieel alternatief voor de Amsterdamse Canal Parade.

---

Boekwinkel: Savannah Bay

Memorabilia: Utrecht Gay & Lesbian Nightlife

Voormalige startpagina: Gay Utrecht

Utrechtse regenbooghistorie: Queer U Stories

Boek en expositie over De Roze Wolk: www.derozewolk.info


Nieuws- en achtergrondartikelen:

DUIC: ‘Het Midzomergracht festival heeft de weg vrijgemaakt voor andere mooie evenementen’ (2023)

RTV Utrecht: Doek valt voor Midzomergracht Festival: 'Moeilijk om plek te vinden in regenboogagenda Utrecht' (2023)

Gaykrant: ‘Roze Wolkennachten’ Utrechtse homohoreca historie (2018)

DUIC: De klassieker – Bodytalk: van mannenbar tot regenboogcafé (2017)

UBlad: 'In Amsterdam is het allemaal van: kijk mij eens' (2008)