van de homohoreca in Amsterdam


In Amsterdam waren er begin 18e eeuw al enkele herbergen waar homoseksuele mannen (destijds "sodomieten" genoemd) elkaar ontmoetten, de zogeheten lolhuizen. Vóór 1730 was dat met name Het Serpent van Jurriaan Bakbandt aan de toenmalige Vismarkt, waar ook mannen uit Haarlem, Leiden en Den Haag kwamen, alsmede de herberg van Jan Raetes van Riesenbeek in de Prinsenhofsteeg. Ook de herberg Kortenhoef aan de Vijzelstraat was vermoedelijk een dergelijk lolhuis.




Eerste helft van de 20e eeuw

Eind 19e eeuw waren er diverse bordelen, bier- en koffiehuizen waar homomannen elkaar opzochten en in de eerste helft van de 20e eeuw golden ongeveer vijf zaken als specifieke homobar. Deze werden ook wel als (nichten)kitten aangeduid. De Amsterdamse politie hield deze zaken echter goed in de gaten en wanneer er te veel "verwijfde" homomannen kwamen werden de vergunningen ingetrokken.

Een bar waar destijds een heel gemengd publiek van homoseksuele mannen en vrouwen, hoeren en zeelui kwamen was het in 1927 geopende café 't Mandje aan de Zeedijk 63. Deze zaak sloot in 1983, maar werd in 2008 weer heropend, waarmee dit het oudste nog bestaande LHBT-café van de stad is.




Doorbraak in de jaren '50

De grote doorbraak kwam in de jaren vijftig, toen er in snel tempo steeds meer homozaken bij kwamen. De twee grootste trekpleisters waren het DOK en De Schakel. Het DOK, oftewel De Odeon Kelder was de sociëteit die het COC in 1952 aan het Singel 460 was begonnen en onder leiding van Lou Charité de grootste homodiscotheek van het na-oorlogse Europa werd. Het COC had inmiddels aan de Korte Leidsedwarsstraat 49 een niet minder populaire dancing geopend onder de naam De Schakel.




De Kerkstraat

Als verbindingsroute tussen het DOK en De Schakel fungeerde de Leidsestraat, die dan ook snedig de "Rue de Vaseline" genoemd werd. In de haaks daarop gelegen Kerkstraat was al in 1951 Hotel Unique (later The Golden Bear) geopend als eerste van meerdere homohotels, -bars, -discotheken en een homosauna, waarvan tegenwoordig alleen de in 1979 geopende Spijker Bar nog resteert.

Met dit alles gold de Kerkstraat vanaf de jaren zestig als dé homostraat van Amsterdam, een positie die begin jaren tachtig werd overgenomen door de Reguliersdwarsstraat.




Lesbische uitgaansgelegenheden

Een van de eerste plekken voor lesbische vrouwen was het gemengde café 't Mandje aan de Zeedijk en na de oorlog hadden ze hadden ze hun eigen avonden in COC-sociëteit De Schakel. Het eerste exclusieve vrouwencafé was Tabu, dat van 1970-1977 in de Leidsekruisstraat zat. Dit werd opgevolgd door het nog steeds bestaande café Saarein, dat lange tijd gesecondeerd werd door Vivelavie. Daarnaast waren er ook enkele disco's die op lesbische vrouwen gericht waren: Homolulu, Labyrinth en YouII.


Travestie

Voor professionele travestie-optredens kon men van 1961 t/m 1973 terecht in de nachtclub Madame Arthur aan de Korte Leidsedwarsstraat, terwijl er voor amateur-optredens in de jaren zestig een gelijknamige zaak in de Warmoesstraat was. In 1997 opende pal om de hoek van het Rembrandtplein een nieuw café voor travestieten en transgenders onder de naam De Lellebel.


De leerscene

De leercultuur deed zijn intrede in 1957, toen Hotel Tiemersma in de Warmoesstraat geopend werd. Als een dependance werd in 1965 de leerbar Argos geopend in de Heintjehoeksteeg. Vanaf de jaren '60 kwamen in de Warmoesstraat leer- en homobars als The Eagle, Club Jaecques en hotel/bar Stablemaster. Van 1987 t/m 2010 was er voor deze doelgroep discotheek Cockring, die nog kort werd voortgezet onder de namen Fuxxx en The Warehouse.




Bloei in de jaren '80 en '90

In de Reguliersdwarsstraat opende al in 1970 de espressobar Downtown als eerste openlijke homozaak van de stad. Dit café werd eind 1979 overgenomen door Frans Monsma en Guus Silverentand, die in 1981 even verderop de April openden, dat wereldwijde faam verwierf met grootse feesten zowel binnen als buiten op straat.

In de jaren negentig werd de voorhoede van het homo-uitgaansleven gevormd door danscafé Havana in de Reguliersdwarsstraat en de discotheken RoXY aan het Singel en de iT van Manfred Langer in de Amstelstraat. De zeer extravagante feesten in de twee laatstgenoemde clubs trokken homo's en hetero's uit binnen- en buitenland.




De zaken in de Reguliersdwarsstraat trokken vanaf de jaren negentig ook homo- en biseksuele mannen van Surinaamse en Antilliaanse en wat later ook van Turkse en Marokkaanse afkomst. Een eerste eigen plek kregen zij met het Arabische homocafé Habibi Ana, dat van 2001 t/m 2013 in de Lange Leidsedwarsstraat zat.


Amstel en Zeedijk

Meer lokaal en volks van karakter zijn de homocafés langs de Amstel, waarvan de eerste al in 1929 opende. Vanaf de jaren zestig volgden populaire zaken als Moor's Eldorado, de Gaiety en de Monopole Taveerne, maar het bekendst werd de in 1964 door Ad van Besouw geopende Amstel Taveerne die in 2007 werd omgedoopt tot Amstel Fifty Four.

Een vergelijkbare sfeer was te vinden bij vier homozaken die zich vanaf eind jaren negentig concentreerden in het noordelijke gedeelte van de Zeedijk en waarvan tegenwoordig alleen café The Queen's Head nog bestaat.

---

Straten: Reguliersdwarsstraat · Warmoesstraat

Gidsen:
- Gay Amsterdam
- Nighttours: Amsterdam
- Iamsterdam: LGBTI cafés & clubs
- Patroc: Amsterdam
- Queer Europe: Amsterdam
- Gay Cities: Amsterdam
- Pinksider: Amsterdam
- The Gay Passport: Amsterdam
- Queer In The World: Amsterdam
- Gay Out: Amsterdam
- Travel Gay: Amsterdam

Agenda's: GeenFlikkerTeDoen · Gay Parties Amsterdam · Tom of Amsterdam · Oudroze Agenda

Tickets: Gaygo Tickets

Prides: Pride Amsterdam · Leather Pride · Pride Oost · Black Pride

Wandeltochten: LGBT Gay Tours Amsterdam · Trouwen voor iedereen

Audiotour: Queer nachtleven

Foto's: Wikimedia Commons · Gay Businesses 1983-2010

Memorabilia: Amsterdam Gay & Lesbian Nightlife

Geschiedenis:
- Graveyard of LGBTQI pubs & clubs
- Amsterdam als homohoofdstad
- Arcam: Safe Spaces Special
- Amsterdam Regenboogstad